Bowling basit anlamda dizilmiş 10 adet kukayı (pin) bir topla devirmeye çalışmak olarak görülse de bugün 90 dan fazla ülkede 100 milyondan fazla oyuncu ile hem keyifle oynanabilen, hem de yarışma sporu olarak son derece ciddi bir çalışma gerektiren bir strateji ve koordinasyon sporudur.
İngiliz antropolog, Sir Flinders Petrie'nin 1930'da Mısır'da yaptığı araştırmalarda bir çocuk mezarında bowling benzeri bir oyuna ait malzemeler bulması bu oyunun M.Ö. 5200 yıllarına uzanan (bazı kaynaklarda M.Ö. 3200 olarak geçiyor) bir geçmişi olduğunu, en az 5000 yıllık bir oyun olduğunu ıspatlamıştır. Bu dönemde bu oyunun mermer yarım daire şeklinde bir alandaki 10 adet taş kukayı taş toplarla devrilerek oynandığı düşünülüyor.
Eski Polonezyalıların oyandıkları “ula maika” adlı oyun da 60 feet mesafeden kukaların devrilmesine dayanan bir oyun olarak bowling oyununun geçmişinde yer almakta. İşin ilginci bu mesafe hala günümüzde de kullanılıyor.
Tüm bu dönemlerde avcı ve savaşçıların yeteneklerini geliştirmek için benzer oyunlar oynadıkları ve bu oyunların bowlig'in temelini şekillendirdikleri biliniyor.
Alman tarihçi William Pehle M.S. 300 lü yıllarda bu oyunun Almanya'daki izlerine değinmekte. III. ve IV. yüzyıllarda bu oyun pek çok kilisede günahlardan arınmanın bir simgesi olarak kullanılıyordu. Tapınanlar “kegel” adındaki 9 ahşap kukayı devirerek günahlarından ne kadar kurtulduklarını gösteriyorlardı. Bu testi başarı ile geçenler tamamen günahlarından da kurtulmuş sayılıyordu. (Protestanlığın kurucusu Martin Luther tüm kukaları devirmesiyle anılıyor) Bowlingçiler için kullanılan “kegler” deyimi bu döneme aittir.
Dinsel bir törenden tekrar bir spor haline dönüşen bowling tipi oyunların kayıtlarına Avrupa'da 14. yy.da rastlanıyor. Bu yıllarda oyun o kadar popüler oluyor ki ünlü 100 yıl savaşlarında askerler ok talimleri yerine kendilerini oyuna kaptırınca King Edward III (1327-1377) ve King Richard II (1377-1399) bu oyunun oynanmasını yasaklıyorlar. Daha sonra King Henry VIII oyunu yasallaştırıyor ve hatta kendisi de oynuyor.
Bu dönemde pek çok bowlinge benzer oyun Avrupa'dan Amerika'ya göçmenlerle taşındı. Bunların arasında İtalyanların bocce'si, Fransızların pentanque'si ve Ingilizlerin lawn bowling denilen, kukasız oynanan bir bowling türü yer almakta. Modern bowlingin temelinin ise Hollandalı göçmenlerin 1600'lü yıllarda taşıdıkları üçgen şeklinde dizilen ahşap kukalarla oynanan “Dutch Pins” oyunundan geldiğine inanılmakta. Hollandalılar bu yıllarda bu oyunu New York'ta hala aynı isimle bilinen “Bowling Green” yöresinde oynuyorlardı.
1841 yılında Connecticut eyaleti 9 kukalı bowling oyununu yaygınlaşan bahis ve kumar yüzünden yasaklamış, bunu diğer eyaletler izlemiştir. Dünyada “Ten Pin Bowling” olarak bilinen 10 kukalı bowling'in bu 9 kuka yasağını delmek üzere oluşturulduğu düşünülmekte.
Tarihi boyunca dış mekanlarda oynanan bowling oyunu 1840 yılında New York'ta iç mekana inşa edilen ilk kulvarların yapılmasıyla 19. yy. da artık popüler bir iç mekan oyunu haline geldi.
Tüm dünyada oynanmasına rağmen kuralları belirli olmayan bowling oyunu ilk organizasyonuna 1875 yılında 9 kuka bowling oynatan 9 kulüp tarafından oluşturulan "National Bowling Organisation" ile kavuştu. Bu organizasyon ve diğer kulüpler standartları belirlemek için yıllarca çalıştı ve sonunda 1895 yılında New York'ta kurulan ABC - American Bowling Congress ile tek bir çatı altında toplandı ve bugün de geçerli olan pek çok kuralı saptadılar. Bu dönemden sonra bowling sporunda erkeklerin katılabildiği resmi karşılaşmalar başladı.
1917 yılında kurulan Women's International Congress ile kadınlar da kendi karşılaşmalarını düzenlemeye başladılar. Bu organizasyon daha sonra Woman's National Bowling Association olarak değiştirildi. 1971 yılında bu organizasyon Women's International Bowling Congress (WIBC) olarak tekrar değişti.
20 yy.da bu sporda çok ciddi gelişmeler oldu. 1905 yılına kadar kullanılan sert ahşap topların yanında plastik toplar kullanılmaya başlandı. 1914 yılında Brunswick “Evertrue” adında “gizli plastik formülü” ile ürettiği ilk marka plastik topunu üretti (bu malzemeye Mineralite adını verdi).
Belki hiç bir şey bowlingin tarihinde 1940 yılında American Machinery & Foundry (AMF) tarafından üretilen otomatik "Pin Yerleştirme Makinesi"nin (Automatic Pinspotter) bulunması kadar önemli bir değişiklik yapmadı. 1950'lerin başlarında artık pinleri yerleştiren "pinboy" denilen çocukların yerini bu makinalar almaya başladı.
1950'lerde ABC, kurallarında yer alan "sadece beyazlar için" kuralını değiştirdi.
1958'de PBA - Professional Bowlers Association'un, 1960 yılında Professional Women's Bowling Association'un kurulması ile erkek ve kadınlarda profesyonel düzeyde üst düzey spor karşılaşmaları organize edilmeye başladı. Kadınların organizasyonundaki başarısızlıklardan dolayı buradan ayrılan bir grup 1974 yılında Ladies' Professional Bowlers Association adında bir kuruluş kurdular. Daha sonra bu iki kurum 1978 yılında birleşerek Women's Professional Bowlers Association (WPBA)u oluşturdular. 1981 yılında bu kuruluş Ladies Professional Bowlers Tour adını aldı.
1982 yılında genç oyuncuların organizasyonu için YABA - Young American Bowling Alliance kuruluyor.
1993 yılında ABC, kurallarında yer alan “sadece erkeklere mahsus” kuralını kaldırarak kadınların da bu organizasyonda yer almasına olanak sağladı.
Günümüzde gelişen teknolojiler, otomatik skorlama makinaları ile gelişen bowling sporu tüm dünyada 100 milyondan fazla oyuncusu ile bir Olimpiyat Sporu olma yolunda ilerliyor.
BOWLİNG'DE SKORLAMA
Bir bowling oyununda her oyuncuya toplam 10 kere sıra gelir ve sırası gelen oyuncu iki atış yaparak tüm pinleri (10 adet) devirmeye çalışır. Her atışta elde edilen puanların toplamı bir sonrakine eklenir.
Oyuncu iki atış sonrasında tüm pinleri devirememiş ise sadece devirdiği pin sayısı kadar puan alır.
Tüm pinlerin ilk atışta devrilmesi (X) ile belirtilir ve buna “strike” denir. Strike yapan oyuncu pinlerin hepsini devirdiği için ikinci atışını yapmaz ve sıra tekrar gelene kadar hanesine puan yazılmaz.
Strike’dan sonraki 2 atışının toplam sonucuna 10 puan eklenir ve önceki puanı ile toplanarak boş bırakılan haneye yazılır.
Oyuncu ikinci atışının sonunda tüm pinleri devirmiş ise (/) işareti ile gösterilir ve buna spare denir ve sıra tekrar kendine gelene kadar hanesine puan yazılmaz. Spare’den sonraki ilk atışında alınan puana 10 eklenerek önceki puanı ile toplanıp boş bırakılan haneye yazılır.
İyi bir skor elde etmek için Strike veya Spare sonrasındaki atışlarda yüksek puan almak önemlidir.
10. oyunda Strike yapan oyuncu 2 atış, Spare yapan oyuncu 1 ekstra atış hakkı kazanır.
NASIL STRİKE OLUR?
Genel olarak standart bir strike vuruşu için topun cepten yani 1. ve 3. pinlerin arasından 4-6 derece bir açı ile girmesi ve içeride bu açılı hareketini sürdürmesi gerekir.
Standart bir strike atışında (falsolu atış) 1, 3, 5 ve 9. pinler top tarafından (sağ elle yapılan atış için), diğerleri ise pinlerin birbirlerine çarpması ve/veya yan taraflardaki duvarlardan sekmesi ile devrilir. Pinlerin havada uçuşarak birbirlerini devirmelerine "pin action" adı verilir. Bazen bunun için “pin mix” deyimi de kullanılır.
Dolayısı ile strike atışında tüm dünyada düz atış yerine falsolu atışın tercih edilmesinin temel nedeni strike yapabilecek giriş açısını (angle of entry) ve pin hareketini (pin action) yakalayabilmektir. Düz atış genellikle spare atışlarında kalan topları devirmekte tercih edilir.
Strike atışında 1. ve 2. pinden giren atış "cepten" (in the pocket) olarak isimlendirilirken, giriş 1. ve 2. pinden olursa "brooklyn" olarak isimlendirilir.
Strike atışlarında falsolu standart atışların yanında pek çok stille yapılan strikelarda söz konusudur.
Nasıl strike olmaz?
İleri seviyede oyuncular cepten girmiş doğru bir strike atışından sonra kalan pinlere bakarak sorunu anlayıp çözüme gidebilirler. Bunun için öncelikle devamlılık gösteren bir strike atışı ve devamlılık gösteren bir kalan pin durumu olması gerekir. Her atışta başka pinler kalıyorsa bu atışların aynı olmadığı söylenebilir.
Düzenli olarak kalan pinleri analiz eden bir oyuncu cebe "Ağır" (heavy hit) mı "hafif" (light hit) mi girdiğini anlayabilir ve buna göre bir düzenleme yapabilir.
"Hafif Giriş" (light hit) topun cepe oldukça sağdan veya yetersiz açıyla girmesinden oluşur. Bu tip bir atış genellikle 1, 3, 6 ve 9. pinleri devirir ama 2, 5, 8 veya bunların kombinasyonlarını muhakkak bırakır. Bu durumda oyuncunun sağa kayarak uygun ayarlamayı yapması gerekir.
"Ağır Giriş" (heavy hit) ise cebe çok soldan veya çok açılı girmesinden oluşur. Bu durumda genellikle 1, 2, 3, 5 ve 8. pinler bazen de 4 ve 7 devrilir ama 6 ve 9 ve sıklıkla 10. pin kalır. Bu durumda oyuncunun sola kayarak ayar yapması gerekir.
Tüm bu durumlar bazı şartların bir araya gelmesi ile oluşur. Oyuncunun muhakkak aynı atışı yapıyor olması ve pinlerin aynı kalıyor olması gerekir. 3-4 atış sonunda kesin bir pattern çıkıyorsa oyuncu bu ayarları yapabilir. Bu arada bir hafif girişte 5 ve 8 i de alabilir. Eğer oyuncu bir türlü strike olmadığından şikayetçi ise fakat ortada standart bir kalma durumu yoksa oyuncu kendi atışında bir düzensizliği araştırmalıdır.
BOWLİNG - KURALLAR
KURALLAR
Ligler ve turnuvalar, Federasyon kurallarına ve düzenlemelerine uygun olarak organize edilir. Bu organizasyonlar, Federasyon tarafından onaylanmış ekipman kullanılan hatlar üzerinde yapılır.
Kural 1a. Oyun- Tanımı
Bir Amerikan on pin oyunu on frame'den oluşur. Bir sporcu strike yapmadıkça, ilk dokuz frame'in her biri için iki atış yapar. Onuncu frame'de, eğer bir strike veya spare olmuş ise üç atış yapar. Her frame düzenli bir sırada atış yapan sporcu(lar) tarafından tamamlanır.
Kural 1b. Baker Sistemli Takım Oyunu
Baker sistemi, iki veya daha fazla sporculu takımlardan oluşan değiştirilmiş bir formattır. (Bknz.Kural 101a)
1. Bütün takım sporcuları sıra ile birbirini takip edecek şekilde, bir tam oyun tamamlanana kadar, her biri bir tam frame oynar.
2. Bir takım oyununu hesaplamak için on frame birleştirilir.
Kural 2. Oyun- Nasıl Skor Yapılır
Bir strike olmadığı durumlarda, sporcunun birinci atışında devrilen pin'lerin sayısı, o frame'in üst sağ köşesindeki küçük karenin yanına yazılır ve sporcunun ikinci atışındaki devrilen pin'lerin sayısı küçük kareye yazılır. Eğer, bir frame'in ikinci atışında kalan pin'ler devrilemez ise, skor tabelasına bir ( - ) yazılacaktır. Frame'deki iki atışın toplamı hemen kaydedilir.
Kural 3. Strike
Bir frame'in birinci atışında, 10 pin'lik tam set devrildiği zaman strike olur. Hangi frame'de yapılmış ise o frame'in üst sağ köşesindeki küçük kareye bir ( x ) yazılır. Bir strike'ın sayısı, 10'a ilaveten sonraki iki atışta devrilen pin'lerin sayısının toplamıdır.
Kural 4. Double
Birbirini izleyen iki strike bir double'dır. Birinci strike'ın sayısı, 20'ye ilaveten, ikinci strike'dan sonraki birinci atışta devrilen pin'lerin sayısının toplamıdır.
Kural 5. Triple(Üç'lü) veya turkey (Hindi)
Birbirini izleyen başarılı üç strike bir triple(üç'lü) veya turkey(hindi)'dir. Birinci strike'ın sayısı 30'dur. Maksimum skor olan 300'ü yapmak için, sporcu 12 strike yapmalıdır.
Kural 6. Spare
Birinci atıştan sonra kalan pin'lerin o frame'deki ikinci atışta devrilmesi ile spare yapılır. Frame'in üst sağ köşesindeki küçük kareye bir ( / ) yazılır. Spare'in sayısı, 10'a ilaveten sporcunun sonraki ilk atışındaki devrilen pinlerin sayısının toplamıdır.
Kural 7. Açık Frame - Open Frame (Hata-Error)
Birinci atıştan sonra kalan pin'ler bir split oluşturmadıkça, bir sporcunun bir frame'deki iki atışı sonunda bütün pin'leri deviremediği zaman hata olarak adlandırılır.
Kural 8. Split
Birinci atıştan sonra 1 numaralı pin devrilmiş ve aşağıdaki şartları sağlayan pin seti kalmış ise split olarak adlandırılır. 1 numaralı pin devrilmemiş ise kalan pin seti split olarak adlandırılmaz.
1. İki veya daha fazla kalan pinlerin arasından en az bir pin devrilmiş olmalıdır; örnek, 7-9 veya 3-10.
2. İki veya daha fazla kalan pinlerin hemen önündeki, en az bir pin devrilmiş olmalıdır; örnek, 5-6.
NOT: Bir split genellikle bir ( 0 - [ ] - s ) ile gösterilir, fakat başka bir sembol de kullanılabilir.
Kural 9. Oyun Formatı
Bir oyun birbirine bitişik bir çift/eş hatta oynanır. Katılan takımların üyeleri, üçlüler, çiftler ve ferdi sporcular başarılı ve düzenli bir şekilde bir lane'de bir frame oynadıktan sonra takip eden frame için bitişik hattı kullanır ve bu şekilde her lane de 5 frame'i tamamlayacak şekilde oyunlarını bitirirler.
Kural 9b. Atış Önceliği
Bowling oyununda esas, atış yapan sporcuyu beklemek ve yanında oynayan sporcularla aynı anda atış yapmamaktır. Bu durumda sporculardan lane üzerine ilk çıkan sporcuda atış önceliği vardır. Aynı anda lane e yaklaşan sporculardan öncelik sağ tarafta olan sporcudadır. Sporcu atışını yaparken diğer sporcu approach alanının aşağısında beklemek zorundadır. Bir sporcu atış yaparken yanındaki sporcuların topunu alarak atış hazırlığı yapmaları yasaktır. Sporcular atış yapan sporcuların atışını bitirip geri dönmelerini beklemek zorundadır.
(EK-01 - ATIŞ ÖNCELİĞİ ve SENKRONİZASYON)
Kural 10. Nizami Devrilen Pin'ler
Nizami bir atış yapan sporcuya, aşağıdaki durumlara göre pinler devrilmiş ise sayı yazılacaktır:
1. Top veya pindeck'te bulunan diğer pinler tarafından devrilmiş olan pinler.
2. Kenar bölme veya arka tampon'dan seken bir pin'in devirdiği pinler.
3. Sweep bar (süpürücü)'ın, devrilmiş pinleri süpürmeden önce, pin deck in üzerinde dururken, sweep bar'dan seken bir pin'in devirmiş olduğu pinler.
4. Yan bölmeye veya yan kanala düşmesine rağmen dik duran pinler veya geri tepme yerine (kickback) dayalı olarak duran pinler
Bu şekilde olan bütün devrilmiş pinler "devrik pin" (dead wood) olarak adlandırılır ve sonraki atıştan önce toplanır.
Kural 114. uyarınca, sadece gerçekten devrilmiş veya oynama alanından tamamen dışarıya çıkmış pinler devrilmiş olarak kabul edilir, diğer pinler devrilmiş kabul edilmez