Doğal şartlarda kadında bir siklus döneminde bir kez yumurtlama (ovulasyon) olur ve yumurtanın (ovum) ortalama 24 saat kadar döllenebilme yeteneği mevcuttur. Dolayısı ile kadının bir siklus içinde gebe kalma şansı çok fazla değildir. Ovulasyon, kişiden kişiye değişmekle beraber genellikle bir adet döneminin ortalarında olur. Örnek vermek gerekirse; 26-28 günde bir düzenli adet gören bir kadında ovulasyon günü siklusun 13-17 günleri arasında ki bir gün olabilir.
Haftada en az iki kez düzenli cinsel ilişkisi olan ve çocuk olmasın diye herhangi bir korunma yöntemi kullanmayan bir kadın, eğer 1 yıl içinde gebe kalamıyor ise , eşi ile birlikte değerlendirmeye alınmalıdır.
Ovulasyon Takibi
Adet kanamasının olduğu ilk günü 1. gün olarak kabul edersek, siklusun 3.-4. günü vajinal yol ile ultrasonografi yapılır. Her iki yumurtalığın (ovaryum) görünümü ve içindeki folikül sayıları değerlendirilir. İkinci ultrasonografik inceleme, ilk değerlendirme sonuçları göz önünde bulundurularak, yaklaşık siklusun 7.-9. günleri arasında yapılır. Folikül gelişimi kayıt edilir. Bu bulgular göz önünde tutulmak kaydı ile siklusun 11-12. günleri tekrar inceleme yapılır. Normal şartlarda yumurtanın hangi yumurtalıkta gelişeceği belirmeye başlamıştır. Bir sonraki inceleme en son yapılan inceleme bulgularına göre değişmekle birlikte 13-14 günlerde yapılır. Ovulasyona hazır olan folikül yaklaşık olarak 20-22 mm boyutlarına erişmiştir . Bu dönemde yapılacak olan cinsel birliktelik veya aşılama ( intrauterin inseminasyon) ile gebelik şansı artar. Ovulasyon gerçekleştikten sonra folikül içindeki sıvı karın boşluğuna dökülür. Ultrasonografi ile bakıldığında daha önce 20-22 mm boyutlarında ki folikül kisti küçülmüş ve büzüşmüş olarak gözlenir (Resim 1-2 ). Rahmin arkasındaki bölgede ( douglas) karın boşluğuna dökülmüş olan sıvı görülür.
Resim 1- Ovulasyon öncesi 20 mm'lik folikül Resim 2- Ovulasyon sonrası (T.Beşe-özel arşiv)
Gebeliğin Oluşumu
Ovulasyon ile karın boşluğuna dökülen folikül sıvısı içinde gözle görülmeyen boyutlarda, kadının genetik şifresini içeren esas yumurta ( ovum) mevcuttur. Bu yumurta tüpün (tuba) içine girer. Gebelik tubanın içinde olur. Tubanın içerisinde canlı ve dölleme yeteneği olan ve erkeğin genetik şifresini taşıyan sperm var ise , sperm ovumun içine girerek döllenme (fertilizasyon) gerçekleşir ve hücre bölünmeye başlar. Bölünmeye devam ederek hızla büyüyen gebelik ürünü 4-5 gün sonra rahim içerisine geçer ve rahim iç tabakası (endometriyum) içerisine yerleşir. Gebelik bu aşama da ultrasonografik olarak görülemez ama 3-4 gün içerisinde anne ile arasında kan dolaşımı başlar ve kanda b-hCG testi ile gebelik saptanabilir. b-hCG düzeyi 1000 mIU civarında vajinal yol ile yapılan ultrasonografik incelemede gebelik kesesi görülmeye başlar.
Ovulasyon İndüksiyonu ve Rahim İçi İnseminasyon
Çocuk sahibi olabilmek için en sık kullanılan yöntem yumurtanın ilaçlar ile uyarılarak bir veya çok daha fazla sayıda folikül gelişimine olanak sağlamaktır. Bunun için ağızdan alınan ilaç veya deri altına yapılan enjeksiyonlardan yararlanılır. Yukarıda anlatıldığı gibi ultrasonografik olarak folikül gelişimi takip edilir. Folikül 18-19 mm erişince folikülü çatlatmak için (ovulasyon) kalça yolu ile enjeksiyon yapılır. Enjeksiyondan yaklaşık 34-36 saat sonra ovulasyon gerçekleşir. Bu dönemde erkekten alınan spermler hazırlanarak bir kanül yardımı ile rahim içerisine yerleştirilir. Böylece kadın yumurtası ile erkek yumurtasının bir araya gelerek döllenme şansı artırılmış olur. Ağızdan alınan ilaçlar ile çoğu kez 1-2 adet folikül gelişirken, enjeksiyon uygulanan kadınlarda doza da bağlı olarak 5-6 adet folikül gelişimi olur. Klasik yöntemler ile gebelik elde edilemez ise, hasta Tüp Bebek uygulamaları için sadece bu işle uğraşan merkezlere yönlendirilmelidir
